नागपूर! हे नाव ऐकलं की डोळ्यासमोर काय दिसतं? संत्री? गरम-गरम सहायाची पोहे? की फक्त "भारताच्या मध्यभागी असलेलं एक शहर"? पण नागपूरची खरी कहाणी याहून खूपच वेगळी, खूपच खोल आणि खूपच रोमांचक आहे!
शून्य मैलाची शुरुवात
१९०७ साल. ब्रिटीश सरकार भारताचे महान त्रिकोणमितीय सर्वेक्षण करत होते. त्यांनी भारताचा भौगोलिक केंद्रबिंदू शोधला आणि तो ठिकाण होतं - नागपूर! त्यांनी इथे एक खास खांब बसवला, ज्याला आपण "शून्य मैल" म्हणतो. हा खांब म्हणजे भारताचा (०,०) कोआर्डिनेट!
आज हा ऐतिहासिक खांब, नागपूरच्या रहदारी चौकात एका सामान्य फलकासारखा उभा आहे. पण यामागची कहाणी - की भारताचं हृदय इथंच धडधडतं, ते फार कमी लोकांना माहीत आहे!
राजधानीचं वैभव
मध्य प्रांताची राजधानी! हो, नागपूर हे १९वं शतकाच्या मध्यापासून ते १९५६ पर्यंत मध्य प्रांताची राजधानी होतं. नंतर महाराष्ट्र राज्य स्थापनेनंतर ते महाराष्ट्राची दुसरी राजधानी बनलं. साध्या सिटी हब तेव्हढंच नव्हे नागपूर - ते प्रशासकीय केंद्र होतं, निर्णयांचं केंद्र होतं!
चिटणीस वाडा, सीताबर्डी किल्ला, महाल परिसर - या ठिकाणांनी इतिहासाचे साक्षीदार आहेत. त्या काळातल्या वैभवाच्या, सत्तेच्या आणि स्वातंत्र्य संग्रामाच्या!
भगव्या क्रांतीचं नागपूर
आंबेडकर जी आणि दीक्षाभूमी! १९५६ साली, बाबासाहेब आंबेडकरांनी नागपूरच्या दीक्षाभूमीवर भारतातील सर्वात मोठं धर्मांतर घडवून आणलं. लाखो लोकांनी बौद्ध धर्म स्वीकारला. नागपूर झालं बौद्ध धर्माच्या पुनरुत्थानाचं केंद्र!
आजही दीक्षाभूमी हे जागतिक बौद्ध धर्मीयांचं महत्त्वाचं तीर्थक्षेत्र आहे. आणि या शहराने सामाजिक न्यायाच्या लढ्यात आघाडीची भूमिका बजावली!
RSS चं उगमस्थान
१९२५ साल. विजयादशमीचा दिवस. डॉ. केशव बळिराम हेडगेवार यांनी नागपूरात राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाची स्थापना केली. आज जगभरात ओळखली जाणारी ही संस्था, नागपूरच्या मातीतून उगम पावली. संघाचं मुख्य कार्यालय आजही नागपूरात आहे.
संत्र्यांच्या पलीकडे
नागपूर म्हणजे संत्री! हो, पण नागपूरची ओळख फक्त संत्र्यांपुरतीच नाही. हे शहर आहे अभियांत्रिकीचं, शिक्षणाचं आणि संशोधनाचं केंद्र!
VNIT (विश्वेश्वरैया राष्ट्रीय तंत्रज्ञान संस्था), NEERI (राष्ट्रीय पर्यावरण अभियांत्रिकी संशोधन संस्था), ICAR संस्था - अशा अनेक प्रतिष्ठित संस्था नागपूरात आहेत. MIHAN प्रकल्पाने नागपूरला आंतरराष्ट्रीय पातळीवर आणून ठेवलं आहे!
वाघ राजधानी - आमचा अभिमान!
ताडोबा-अंधारी, पेंच, नवेगाव-नागझिरा, उमरेड-कर्हंडला - नागपूराच्या आजूबाजूला वाघांची चार प्रमुख अभयारण्ये आहेत! भारतात सर्वात जास्त वाघ असलेला प्रदेश म्हणजे विदर्भ! म्हणूनच नागपूरला "वाघ राजधानी" या गौरवाने नवाजलं जातं.
याचा अर्थ फक्त पर्यटन नाही - याचा अर्थ निसर्ग संवर्धन, पर्यावरण जागरुकता आणि वन्यजीव संरक्षणात नागपूरची आघाडीची भूमिका!
नितीन गडकरी आणि रस्त्यांची क्रांती
नागपूरचे सुपुत्र, नितीन गडकरी यांनी रस्ते आणि वाहतूक क्षेत्रात भारतात क्रांती घडवून आणली. नागपूर शहर आजही त्यांच्या दूरदृष्टीचा फायदा घेत आहे. भव्य-दिव्य रस्ते, फ्लायओव्हर आणि अत्याधुनिक पायाभूत सुविधा - हे सगळं नागपूरचा नवा चेहरा आहे!
खाण्याची संस्कृती
तरी पोह्यांची चर्चा कशी विसरायची? संत्र्याची बर्फी, साजी (प्याज) ची कचोरी, पातळीचं पान - नागपूरचं खाणं म्हणजे एक वेगळाच अनुभव! गणेशपेठ, मिहाल, सीताबर्डी - या भागातल्या दुकानांमध्ये नागपूरची खरी चव मिळते!
भविष्याचं नागपूर
मेट्रो रेल्वे, MIHAN, सॉफ्टवेअर पार्क्स, स्मार्ट सिटी प्रकल्प - नागपूर वेगाने बदलतंय. पण त्यात आपली मूळ ओळख, आपली संस्कृती कायम ठेवणं - हेच आपलं खरं आव्हान आहे!
शेवटचे विचार
नागपूर म्हणजे फक्त भारताच्या नकाशावरचा मध्यबिंदू नाही. नागपूर म्हणजे इतिहासाचं, संस्कृतीचं, निसर्गाचं आणि आधुनिकतेचं अप्रतिम संगम!
शून्य मैलापासून सुरुवात करून, राजधानीचं वैभव पाहून, सामाजिक क्रांतीचं साक्षीदार बनून, आज वाघ राजधानी या गौरवाने नवाजलेलं हे आपलं नागपूर - खरंच अनन्यसाधारण आहे!
तुम्हाला नागपूरची ही गाथा आवडली का? तुमच्या आठवणी, तुमचे विचार नक्की शेअर करा!